Jak zwierzęta spędzają zimę?

Istnieje kilka wariantów tego, jak można (i trzeba!) przetrwać czas mroźno-śnieżny. Oto one:

Emigracja
"Do ciepłych krajów" odlatuje z Polski sporo ptaków, zwłaszcza owadożernych. Jedne zbierają się do odlotu już późnym latem , inne później, nawet w styczniu. Zależy to również od tego, jak daleką drogę muszą pokonać (im dalej, tym wcześniejszy wylot, np. bociany lecące na południe Afryki są gotowe do odlotu już w sierpniu, a jerzyki - nawet w lipcu!). Motyle z gatunku rusałka admirał odlatują w rejon Morza Śródziemnego, choć mogą zimować też w Polsce. Nietoperze karliki większe też wybierają się "za granicę".

Warto nadmienić, że są takie gatunki ptaków, dla których Polska jest "ciepłym krajem". Przylatują do nas np. syberyjskie gawrony czy jemiołuszki.

Hibernacja, czyli sen zimowy
Tak spędzają zimę owady, płazy, gady i niektóre ssaki. W czasie snu zimowego temperatura ciała spada, a wszystkie procesy życiowe, np. oddychanie czy bicie serca ulegają spowolnieniu. Dlatego tak ważne jest, aby do snu zimowego dobrze się przygotować: przede wszystkim trzeba się najeść i zgromadzić grubą, podskórną tkankę tłuszczową, a nawet zgromadzić zapasy.

Najdłużej śpią susły i świstaki (pół roku snu!). Niedźwiedzie spędzają śpiąc w gawrze około 5 miesięcy z przerwami.

Zapasy na zimę
Zwierzęta gromadzą też w norach czy dziuplach zapasy na zimę: ziarna, w tym orzechy, suche rośliny, grzyby... Sowy gromadzą drobne ssaki czy ptaki złowione w czasie "tłustych dni" (zamarznięte się przecież nie zepsują). Często zdarza się, że ptaki czy wiewiórki zapomną, gdzie zostawiły swoje zapasy, zwłaszcza, jeśli spiżarni jest wiele.  Zapomniane ziarna kiełkują wiosną w zupełnie nieoczekiwanych miejscach.

Zmiana diety
Gdy brak owadów trzeba jeść ziarno. Np. owadożerne mazurki i trznadle zimą stają się ziarnojadami. Ptaki mięsożerne, gdy trudno coś świeżego upolować, zadowalają się padliną. Sporo martwych zwierząt znajdują przy drogach asfaltowych. Korzystają także z resztek zostawionych przez polujące watahy wilków. Miejskie gołębie i inne ptaki synantropijne (czyli związane na stałe z miejscem życia ludzi) zimą stają się szczególnie mało wybredne, a w mroźne dnie chwytają do dzioba dosłownie wszystko, co może im bardzo zaszkodzić, a nawet zabić.

Stołówka u ludzi
Człowiek i jego siedliska zimą stają się bardzo kuszącym miejscem dla dzikich zwierząt, które rozgrzebują śmietniska, "włamują się" do spichlerzy, magazynów, strychów i piwnic, gdzie ludzie gromadzą swoje zapasy. Często robią wiele szkód. Narażają się przy tym na ataki psów czy zderzenia z samochodami.
Leśnicy i myśliwi dokarmiają zwierzęta w lesie, w paśnikach, a mieszczuchy w karmnikach za oknem. Ważne uwagi o dokarmianiu ptaków zimą znajdziesz na stronce "Podstawowe Zasady Zimowego Dokarmiania Ptaków"

Zimowe ubranie
Zimujące u nas ptaki mają w tej porze roku wyjątkowo obfite upierzenie, mnóstwo w nim piór puchowych, które stanowią świetną izolację termiczną. Również sierść zwierząt staje się gęściejsza i dłuższa. Wiele gatunków zmienia ubarwienie na jaśniejsze, a nawet całkiem białe. Gronostaje stają się białe (czarna pozostaje tylko końcówka ogona), podobnie zające bielaki (czarne końcówki uszu). Palce stóp bielaków są długie i gęsto owłosione, zwierzak może też szeroko rozkładać palce, co ułatwia mu bieganie po miękkim śniegu (nie zapada się). Zimowe ubarwienie ptaków staje się mniej jaskrawe, tak, aby nie rzucały się w oczy polującym na nie drapieżnikom.

Czas na miłość i narodziny
W styczniu odbywają się gody zajęcy nazywane parkotami. Samce w okresie godowym walczą ze sobą okładając się przednimi łapami, goniąc i drapiąc. Gody dzików (huczka) też sa bardzo gwałtowne - samce walczą o względy dziczych pań używając kłów i bardzo hałasując.
Zimowe zaloty uskuteczniają też wilki (ale nie wszyscy członkowie watahy biorą w nich udział, jedynie dominująca para) i rysie. Również domowe koty dość szybko zaczynają się "marcować", co wbrew nazwie nie zaczyna się w marcu, a dużo wcześniej. Pod oknami domów słychać wtedy kocie, rozzłoszczone okrzyki i inne odgłosy walki.
Zimą przychodzą na świat małe niedźwiedzie brunatne. Samica zatem musi sobie przerwać sen zimowy. Maluchy pierwsze tygodnie spędzają w gawrze, przytulone do matki.
U saren zimową porą występuje natomiast tzw. ciąża przedłużona. Gdyby młode sarenki urodziły się w zimie zapewne nie przetrwałyby trudnych warunków. Dlatego samica może pozostawać w ciąży od lata (jesieni) aż do ciepłych dni czerwca następnego roku, czyli prawie 10 miesięcy!

A na deser trochę zimowych filmów z serii "Dzika Polska":

Jak bobry spędzają zimę?: "Bóbr z wami"
Koniki polskie zimą:  "Koń wschodzącego Słońca"
Żubry w zimie:  "Wolne olbrzymy"

Państwa - miasta: zasady wykorzystania gry na lekcji

Zasady gry w "Państwa, miasta..." każdy zna. Poniżej wersja gry, której używałam na luźniejszych lekcjach w celu utrwalenia nazw geograficznych, roślin, zwierząt... oraz ożywienia ducha współzawodnictwa w klasie:)

1. Wszystkich uczniów podzielić na zespoły 3-4-osobowe (w liczniejszych zawsze u któregoś gracza spada motywacja, gdy kilku może myśleć za niego)

2. Każdy zespół wybiera sekretarza, który szybko pisze i będzie czytał to, co napisał i wymyślili wszyscy członkowie zespołu (tu można zaangażować nawet nieśmiałych).

3. Sekretarz sporządza tabelkę w poprzek kartki zeszytowej (najlepiej w kratkę), a w tabeli powinny zmieścić się rubryczki: PAŃSTWA, MIASTA (można 2 rubryczki: MIASTA W POLSCE, MIASTA POZA POLSKĄ), WODY (tu można wymieniać nazwy rzek, mórz, oceanów, jezior, zalewów itpd.) ROŚLINY,  ZWIERZĘTA, IMIONA (na osłodę, bo tu zawsze można coś wpisać), PUNKTY.

4. Każdy zespół nadaje sobie nazwę, albo otrzymuje numer, można też zapisać pierwsze litery imion członków zespołów.

5. Nauczyciel też rysuje na tablicy tabelę, w której poszczególnych kolumnach zapisuje nazwy zespołów (bądź ich numery, czy skróty imion) - tu będzie wpisywał punkty uzyskiwane przez zespoły w każdej z rund.

6. Teraz nauczyciel informuje o zasadach gry:
Jeden z uczniów z zespołu 1 wymawia głośno litery "X, Y, Z"', a zaraz potem po cichutku lub w myślach cały alfabet. Uczeń z zespołu 2 mówi po pewnym czasie "STOP" i wtedy uczeń z zespołu 1 głośno wypowiada literę, którą w tej chwili wypowiedział w swoim "cichym alfabecie". Wtedy natychmiast wszystkie zespoły zabierają się do wymyślania i zapisywania odpowiedzi.

Gdy któryś z zespołów zakończy pracę (tzn. ma wypełnione wszystkie kolumny tabeli w danej rundzie), mówi głośno "STOP" i głośno liczy do 10. Po wypowiedzeniu liczby "10" wszyscy odkładają długopisy - nie można już nic więcej dopisywać.

Teraz sekretarze zespołów kolejno mówią nazwy państw, a nauczyciel przyznaje im punkty, potem odczytują nazwy miast i nauczyciel znowu przyznaje punkty, które sekretarze zapisują w tabelce przy nazwach państw, miast, itd.

Jeśli 2 lub więcej grup poda tę samą nazwę otrzymują po 5 punktów.
Jeśli zespół podaje nazwę inną niż wszystkie pozostałe zespoły - otrzymuje 10 punktów.
Jeśli tylko jeden z zespołów podał nazwę, a pozostałe nie podały żadnej  lub podały błędną nazwę, otrzymuje 15 punktów.

Jeśli nazwa jest zapisana tylko częściowo (np. "Katowi...") można ją uznać za zapisaną całkowicie. Można też uznawać za poprawne nazwy zapisane błędnie, ale brzmiące prawidłowo ( np. zapis "Ditrojt", zamiast Detroit). Można też być bardziej restrykcyjnym. Decyzja ta należy do nauczyciela.
Nauczyciel też jest ostatecznym "sędzią" i on decyduje o ilości punktów przyznanej zespołowi.

7. Zaczynamy grę. Po każdej rundzie członkowie zespołu podliczają swoje punkty. Zapisują je na swoich kartkach i podają je ustnie nauczycielowi, który zapisuje je w tabeli na tablicy.

8. W kolejnych rundach zmieniają się uczniowie mówiący w myślach alfabet oraz słowo "STOP". Najlepiej, aby były to zmiany zgodne z kolejnością numerów zespołów.

9. Ostatnia runda powinna się zakończyć 5-10 minut przed końcem lekcji. Wtedy przedstawiciele zespołów podchodzą do tablicy, obliczają i zapisują sumę punktów uzyskanych we wszystkich rundach. Nauczyciel ogłasza zwycięzców, a oni dostają piątki. Albo nawet szóstki, jeśli zabłyśli szczególną wiedzą.

UWAGA! Jeśli zespół został przyłapany na nieuczciwości (np. na dopisywaniu nazw, gdy już skończyło się liczenie do "10" czy błędy w obliczeniach) zabiera mu się 50 punktów. Na szóstkę wtedy też raczej nie zasługuje.

Może się tak zdarzyć, że nauczyciel nie zna nazwy geograficznej, którą podaje zespół (np. może to być nazwa małego miasteczka w Belgii, gdzie jeden z uczniów ma rodzinę:). Wtedy członkowie zespołu mają możliwość udowodnienia swojej racji wskazując daną miejscowość w atlasie, jeśli jakiś znajduje się w klasie (jeśli nie ma atlasu samochodowego Belgii, rzecz jest nie do udowodnienia).  Warto jednak zaufać nauczycielowi, bo może on jednak zna wiele nazw małych miejscowości (łącznie z belgijskimi)

Zadania dla uczniów:
Zgodnie z zasadami gry najwięcej punktów uzyskuje zespół, który poda nazwę, jakiej nie wymienił inny zespół, a jeszcze lepiej jest znać nazwę, gdy nie znają jej inni. Można się zatem dobrze przygotować do gry, jeśli będziemy wiedzieli wcześniej  że taka lekcja nas czeka. Przygotowanie polega na tym, żeby napisać sobie na dużej kartce alfabet (jedna literka pod drugą, w pionie) i wyszukać w atlasie geograficznym czy przyrodniczym nazwy miast, państw, wód. Wpisać je na kartkę. Zajrzeć tam od czasu do czasu starając się zapamiętać jak najwięcej nazw.

Ciekawostka:
Najczęściej podawane przez uczniów nazwy miast na literę "A" to m.in. Augustów czy Amsterdam. A wiecie jak nazywa się stolica Madagaskaru? Antananarywa!
Zaś w Polsce nie zapominajcie o Annopolu. Szczególnie Anie powinny pamiętać, że to miasto leży w naszej Ojczyźnie.

Wiosenną porą - deszcz, rosa i mgła

Oczywiście deszcze, rosa i mgły nie są zjawiskami typowymi tylko dla jesieni, ale o tej porze roku 

można je obserwować dość często.

Poniżej kilka podstawowych informacji o nich.

Deszcz może być rzęsisty i gwałtowny, może być mżawką (szczególnie korzystna dla cery:), czyli inaczej "kapuśniaczkiem". Czasem mówi się, że "rzuca żabami" o szczególnie intensywnych i długotrwałych opadach.

Z czego składa się chmura?
Z bardzo małych kropelek wody i/albo kryształków lodu. Gdy gromadzi się ich coraz więcej i więcej, stają się coraz to większe, a chmura coraz cięższa. My widzimy ją jako coraz to ciemniejszą i coraz to niżej "wiszącą" nad ziemią. Chmury burzowe mają piękną łacińską nazwę cumulonimbus.

Jak powstaje deszcz?
Drobne kropelki wody w chmurze łącza się ze sobą w coraz to większe krople. Gdy kropli wody jest tak dużo i są tak ciężkie, że chmura  nie jest w stanie już więcej kropelek wody (kryształków lodu) "udźwignąć" (przyciąga je przecież Ziemia, co zwie się grawitacją) - spadają one po prostu na ziemię. A my obserwujemy to jako deszcz (albo śnieg..).


Skąd bierze się woda w chmurach?
Woda paruje z powierzchni ziemi, ze zbiorników wodnych, z roślin (przez tzw. aparaty szparkowe w liściach), zwierząt i ludzi (przez powierzchnię ciała oraz przez usta (widać to dobrze w czasie mrozów, gdy z ust wydostaje się "para" - nie jest to wtedy para wodna, ale już bardzo malutkie kropelki wody - sama para wodna nie jest widoczna!). Para wodna jest wodą w gazowym stanie skupienia. Jest bardzo lekka, a gdy na dodatek jest cieplejsza (a zatem lżejsza) od otaczającego ją powietrza  - unosi się do góry i ochładza (im wyżej, tym chłodniej, pamiętajcie!!!). Na skutek ochładzania para wodna przekształca się w ciecz, czyli powstają z niej małe kropelki wody. Baaardzo dużo kropelek wody tworzy chmurę.

Dlaczego para wodna zamienia się w ciecz (skrapla się)?
Na skutek ocieplania cząsteczki (drobiny) wszystkich substancji, w tym pary wodnej, zaczynają szybciej się poruszać. Po prostu otrzymują więcej energii (cieplnej).
Im szybciej się poruszają tym częściej się ze sobą spotykają. A cząsteczki wody mają tę właściwość, że przyciągają się nawzajem. Gdy zatem cząsteczki wody się ze sobą zetkną, łączą się ze sobą tworząc najpierw bardzo małą kropelkę wody. W miarę "spotykania" nowych cząsteczek wody kropla staje się coraz większa.

Czym jest mgła?
Mgła jest chmurą, tylko zawieszoną nisko nad ziemią. No i czasem bardzo rozległą. Składa się z małych kropelek wody, często o sporym zagęszczeniu (wtedy mówi się, że mgła jest "gęsta jak mleko"). Mgła pojawia się często o poranku lub wieczorem.

Promienie słoneczne próbują przebić się przez mgłę

To zdjęcie zrobiłam z jadącego samochodu. Mgła czasem bardzo utrudnia i spowalnia ruch na drogach, zła widoczność sprzyja wypadkom. Kierowcy mogą im zapobiec zmniejszając prędkość samochodu we mgle i używając świateł przeciwmgielnych.

Czym jest rosa?

Są to krople wody, które osiadły na liściach, kwiatach, samochodach, chodnikach i wszystkich obiektach na ziemi. Są dużo większe od kropli w chmurze czy we mgle. Rosa powstaje na skutek skraplania się pary wodnej zawartej w powietrzu.

Co się dzieje z rosą?

Paruje (im jest cieplej, tym szybciej) albo wsiąka w ziemię.
Dla niektórych zwierząt rosa bywa źródłem wody pitnej.  Na pustyni to czasem jedyne źródło wody.

O innych niż rosa osadach atmosferycznych czytaj w poście: "Zimową porą - szron, szadź i gołoledź"
O wilgotności powietrza można poczytać  w poście: "Hygrós - po grecku znaczy wilgotny"

Zadania dla Uczniów:

1. Jakie są skutki:
a) nadmiernych opadów deszczu i śniegu, intensywnych opadów gradu
b) niedostatecznej ilości opadów

2. Jakie środki ostrożności powinni przedsięwziąć kierowcy podczas jazdy we mgle?

3. Wyszukaj informacje o budowie deszczomierza. Spróbuj wykonać własny prototyp i sprawdź jego działanie. Zaprezentuj swój deszczomierz na lekcji, opowiedz, jak i z czego jest zbudowany i jakich pomiarów dokonałeś (możesz odczytać sprawozdanie, opowiedzieć własnymi słowami, wykonać plakat...). Prace można wykonać w parze z innym uczniem.

4. Wyszukaj informacje o rekordach opadów i susz w Polsce i na świecie - gdzie napadało najwięcej, gdzie najdłużej nie padało itp., itd.

5. Jakie działania podejmuje się w Polsce, aby ochronić ludzi i ich dobytek przed powodzią?

6. Dowiedz się, jak powstaje tęcza. Narysuj tęczę w zeszycie. Używając pryzmatu w słoneczny dzień pokaż powstawanie tęczy na powierzchni płaskiej powierzchni, np. ściany. Zaprezentuj inne doświadczenie, które pozwala otrzymać tęczę.

Budowa grzybów

Grzyby wyglądają rozmaicie. Wszystkie składają się ze strzępków, które łącząc się razem tworzą grzybnię (pod mikroskopem: grzybnia 1, grzybnia 2), ta zaś może rozciągać się pod powierzchnią gleby nawet na wiele kilometrów. Z grzybni wyrastają nad powierzchnię ziemi owocniki. Owocniki wielu grzybów bywają piękne i smaczne, a czasem piękne i śmiertelnie trujące! A najlepiej na grzybach znają się naukowcy zwani mykologami.

Grzyby kapeluszowe (czyli takie, które mają kapelusz osadzony na trzonie) mogą mieć od spodu kapelusza:

rurki

blaszki

Zaś chroniony sarniak dachówkowaty wygląda od spodu jeszcze ciekawiej - spójrzcie na zdjęcia

Właśnie z tej spodniej części kapelusza wydostają się zarodniki.

Na trzonie może znajdować się kołnierzyk (pierścień): 

fot. Leszek Szwaja

fot. Barbara Kudławiec

U  śmiertelnie trującego muchomora sromotnikowego trzon u dołu jest rozdęty i otoczony pochwą:

fot. Barabara Kudławiec

Niektóre grzyby po przecięciu wydzielają mleczko, które np.u rydza jest pomarańczowe!

Ponadto kapelusz może być wypukły lub wklęsły, albo w ogóle może mieć bardzo rozmaity kształt wynikający z trudności, jakie grzyb napotkał wydostając się na światło dzienne.

Kilka pięknych i najczęściej spotykanych gatunków grzybów jadalnych:

- borowik szlachetny

fot. Leszek Szwaja

- podgrzybek brunatny

fot. Barbara Kudławiec

- koźlarz czerwony

fot. Barbara Kudławiec

- maślak zwyczajny
- pieprznik jadalny (zwany kurką)
- czubajka kania

fot. Barbara Kudławiec

- mleczaj rydz

fot. Leszek Szwaja

- opieńka miodowa

fot. Leszek Szwaja

Wiele ciekawych informacji o grzybach i mnóstwo fotografii można znaleźć tu:
Moje Grzybowisko
Internetowy Klub Miłośników Grzybów

Jeśli chcesz dobrze przygotować się do zbioru grzybów zajrzyj na stronę:
"Podstawowe zasady grzybobrania".

Inne posty "grzybowe" na tym blogu:
 "Czego potrzebują drożdże?"
"Pleśń"
"Znaczenie grzybów"

Gra on-line ułatwiająca rozpoznawanie niektórych gatunków grzybów:
Zbieraj grzyby

A jeszcze lepiej najpierw zajrzeć do fajnego Atlasu Grzybów - są tam rysopisy i informacje o podstawowych gatunkach, które na dodatek Wam przeczytają i powiedzą, czy dany gatunek jest jadalny, czy nie.

Zadania dla uczniów:
1. Wykonaj własnoręcznie książeczkę p.t.: "Mój atlas grzybów", która powinna zawierać opis co najmniej 6 gatunków, które mają wspólną cechę, np. wszystkie żyją na drzewach, wszystkie są jadalne/trujące, wszystkie rosną w lesie w pobliżu Twojego domu itpd. W atlasie powinny znaleźć się zdjęcia/rysunki grzybów - podaj cechy, po których można je rozpoznać, w jakich typach lasów rosną, przy jakich drzewach. Na końcu atlasu zapisz przepis na danie z grzybów, które miałeś/-aś okazję skosztować.

2. Wybierz się na grzybobranie do lasu. Zapewnij sobie towarzystwo osoby dorosłej, najlepiej znającej się na grzybach i lubiącej grzybobranie. Zbierz co najmniej 5 różnych gatunków grzybów jadalnych. W przewodniku sprawdź, czy grzyb, który chcesz zebrać nie jest gatunkiem chronionym! Przynieś je na lekcję, zaprezentuj podając nazwy i wskazując charakterystyczne cechy budowy. 

3. Wykonaj rysunki najbardziej trujących grzybów rosnących w Polsce. Na rysunkach zaznacz strzałką cechy, które umożliwią ich rozpoznanie i odróżnienie od innych podobnych gatunków. Pod rysunkami wypisz objawy, jakie występują po spożyciu tych grzybów. Uwzględnij ok. 5 gatunków.

4. Zgadywanka mykologiczna: "Jakiego grzyba mam na myśli?". Jeden z uczniów siada na środku i wyobraża sobie konkretny gatunek grzyba - pamięta dokładnie jego wygląd i nazwę, ale ich nie ujawnia. Koledzy i koleżanki zadają mu pytania, tak, aby odkryć, o jakim grzybie myśli. Uczeń może odpowiadać na pytania tylko słowami: "tak" lub "nie".
Pytanie dozwolone: "Czy jest to grzyb jadalny?"
Pytanie niedozwolone: "Czy jest to grzyb jadalny, czy trujący?"
Zabawę wygrywa ten uczeń, który jako pierwszy odgadnie, o jakiego grzyba chodzi.

Muszka owocowa (Drosophila melanogaster)

Tak, trzeba trochę poćwiczyć, żeby płynnie wymówić łacińską nazwę tego niepozornego owada. Na pociechę Wam powiem, że w szkole podstawowej nie trzeba jeszcze tego umieć. Można natomiast muszkę owocową wyhodować. Po co? Bo hodowla jest łatwa, obserwacji można poczynić mnóstwo, wiele z nich dowiemy się o owadach w ogóle. A poza tym bez tej muszki wielka gałąź nauki - genetyka - rozwijałaby się zapewne inaczej i wolniej...

Jak wygląda muszka owocowa?
Tak, jak na poniższym obrazku. Uczeń powinien umieć pokazać na tym obrazku następujące elementy budowy owada: odnóża (3 pary), 1 parę skrzydeł, głowę, tułów i odwłok, oczy i czułki. No i warto umieć odróżnić samicę od samca (gdy już złapiecie muszki spróbujcie ustalić, które z nich to dziewczynki, a które - chłopcy)

Warto zapamiętać symbole oznaczające płeć żeńską (po lewej stronie) i męską (po prawej stronie)
Źródło: Wikipedia

Skąd wziąć muszki?
Można je przywabić w lecie i wczesną jesienią zostawiając w dużym słoiku obierki jabłek, kawałek cytryny, banana czy śliwki, jakieś kwaskowe, rozkładające się owoce.  Gdy już widzimy, że muszki sobie po nich spacerują energicznym ruchem przykrywamy wlot do słoika gazą (może być podwójnie złożona) i przytrzymujemy ją gumką, co powinno wyglądać tak:

Co jedzą muszki?
Nie, wcale nie te owoce, do których tak tłumnie zlatują, ale grzyby-drożdże, które powodują rozkład tych owoców.

Jak prowadzić obserwacje?
Codziennie zaglądać do słoika i jeśli zauważymy jakąś zmianę w porównaniu z poprzednim wyglądem czy zachowaniem muszek - opisujemy ją. Można notatki prowadzić np. na odwrocie zeszytu do przyrody i zacząć je tak: data, "założenie hodowli muszek owocowych na obierkach z jabłek".  Odnotujcie dni, w których zaobserwujecie pojawienie się żerujących larw*** (Jak się zachowują? Jaki mają kolor? Jaką długość? Jak zmienia się ich ilość w ciągu kolejnych dni? Jak zmienia się ich wygląd i zachowanie?), poczwarek (Czym się różnią od larw? Jak się zmienia ich wygląd?) i pojawienie się większej ilości dorosłych owadów (skąd się wzięły?). Jeśli potraficie spróbujcie wykonać rysunki (Pamiętaj! Każdy rysunek musi mieć opis!) czy zdjęcia...

***Trudno zaobserwować jajeczka, gdyż są bardzo małe, ale może Wam się uda. Jeśli nie - nie przejmujcie się, ani nie zmyślajcie na siłę, że je widzieliście. W obserwacji naukowj ważna jest rzetelność, czyli opisywanie tego, co się faktycznie widzi, a nie tego, co chcemy lub powinniśmy zobaczyć.

Co może nam utrudniać hodowlę?
 - do słoja przykrytego gazą, z muszkami w środku, przylatują ciągle nowe zastępy muszek zwabionych zapachem gnijących owoców. Muszki siedzą wszędzie, zawartość słoika wydziela intensywny zapach i inni domownicy mogą nie wykazywać zrozumienia dla naszej hodowli. Co zrobić? Obiecać szóstkę z przyrody i powiedzieć, że to tylko na trochę:)
- jeśli wszystkie owoce pokryją się pleśnią nie rozwiną się na nich drożdże i muszki nie będą miały dobrych warunków do rozwoju. Co zrobić? Wyrzucić hodowlę pleśni, bardzo dokładnie umyć i wypłukać słoiki i zacząć hodowlę muszek od początku. Na małe fragmenty pleśni nie zwracamy uwagi.
- możecie dojść do wniosku, że muszki i ich larwy są obrzydliwe. Bleeee! Co zrobić? Nie hodować. Może łatwiej o szóstkę z historii?

Co zrobić z muszkami po zakończeniu obserwacji?
To Wy decydujecie (albo uzgadniacie z nauczycielem), kiedy zakończyć hodowlę i obserwację. Pamiętajcie, że jesteście odpowiedzialni za zwierzęta, które przyszły na świat w waszej hodowli - czy to muszka, czy chomik, czy pies. Na szczęście Wasze owady świetnie poradzą sobie na wolności - dorosłym pozwalamy wyfrunąć ze słoja, a resztki gnijących owoców wraz z larwami wytrząsamy ze słoika, najlepiej w pobliżu kompostu (tam łatwo znajdą pożywienie). Zostawmy tam otwarty słoik na kilka dni, do czasu aż przepoczwarzą się muszki, które tkwią na jego ściankach. I tyle. Słoik umyć i używać zgodnie z przeznaczeniem:)

Do czego ludzie wykorzystują muszki owocowe?
Są wykorzystywane w badaniach nad genami - czyli nośnikami informacji o tym, jak zbudowany jest organizm. Muszka ma niewiele genów (poznano je wszystkie), a niektóre z nich są takie same jak u człowieka! Badając muszki ludzie zrozumieli, w jaki sposób dzieci dziedziczą cechy rodziców i jak powstaje płeć dziecka.

Muszki, których geny uległy mutacjom: z różnymi

kolorami oczu i ciała
Źródło: Wikipedia

Poza tym łatwo można powodować powstawanie mutacji w muszych genach, czyli takich zmian w genach, które są widoczne w wyglądzie muszek. Muszki ze zmutowanymi genami mają np. czerwone oczka, albo zmienione skrzydełka (lub wcale ich brak). Badając geny muszek i mutacje w nich zachodzące można się dowiedzieć więcej o genach człowieka i działaniu ludzkiego organizmu. Może kiedyś dzięki temu można będzie zapobiegać powstawaniu groźnych chorób, albo nawet je leczyć...

Muszki są tanie w hodowli, rozmnażają się szybko i łatwo. Doświadczenia na nich nie budzą wątpliwości, tak jak doświadczenia na zwierzętach o bardziej skomplikowanym systemie nerwowym, które silnie odczuwają ból czy emocje (np. myszy, psy, małpy...)

Wyhodowano też muszki owocowe bez skrzydełek - karmi się nimi  zwierzęta hodowlane: owady (np. modliszki), pająki, płazy czy gady.

Zadania dla uczniów:
1. Załóż hodowlę muszek owocowych. Prowadź ją według wskazówek zawartych w powyższym tekście. Notatki z obserwacji przedstaw na lekcji.
2. Włóż słoik z hodowlą muszek na 20 minut do lodówki. Zaobserwuj, jak zmieni się ich zachowanie. Jak myślisz, jaka jest przyczyna zmiany?
3. Zaproponuj doświadczenie, które pokaże, jak muszki reagują na światło. Przeprowadź doświadczenie w domu, opowiedz o nim na lekcji. Jakie są Twoje wnioski?
4. Jakie cechy muszki pozwalają zaliczyć ją do:
a) owadów
b) stawonogów
c) bezkręgowców
d) zwierząt
e) organizmów żywych
5. Przyjrzyj się poniższym zdjęciom (wiem, jakość jest kiepska, przepraszam), a potem wypisz kolejne etapy rozwoju muszki uzupełniając schemat:

jajo -------->............. ------------------> ..............---------------> dorosły owad

Samiczka z odwłokiem wypełnionym jajami

Żerująca larwa

Larwa i poczwarka

Poczwarki na różnych etapach rozwoju. Te z ciemnymi fragmentami ciała to już prawie  gotowe do wylęgu muszki

Tworzywa sztuczne - segregowanie, recykling

Wiele się mówi i słyszy o segregowaniu odpadów i ich recyklingu. Dziś kilka informacji o plastikach i ich przetwarzaniu.

Wystarczy spojrzeć na spód lub etykietę plastikowego opakowania (np. butelki) i znaleźć  oznakowanie rodzaju plastiku, które wygląda podobnie do tego:

Trójkąt ze strzałek, a w nim cyferka określająca rodzaj plastiku. Często dodatkowo symbole literowe plastiku. Czasem sama cyferka albo sam symbol literowy.

Co oznaczają te cyferki i literki na opakowaniu? 
Rodzaj plastiku, z którego opakowanie jest zrobione. Nazwy tych plastików są długaśne i zawiłe, ale ludzie wymyślili skróty:

1 - PET
2 - HDPE
3 - PVC
4 - LDPE
5 - PP
6 - PS
7 - inne

Firmy recyklingowe najchętniej podejmują się przetwarzania odpadów zrobionych z PET i HDPE, rzadziej z PP, bo jego recykling jest droższy, ale teoretycznie każdy z tych surowców można przetworzyć, albo ponownie na ten sam produkt, albo na inne. Nie można jednak przetwarzać wszystkich plastików razem, np. pojawienie się nawet jednego opakowania z PET w topionym PVC może spowodować zupełne zniszczenie całego produktu.

Jak odróżnić plastiki, gdy nie ma na nich oznakowania?
Zajrzyj do mojego drugiego bloga: Frajda Przyrodnika!

Jak odbywa się przetwarzanie plastików?
Wszystkie plastiki są mielone, następnie magnes wyłapuje metale (jeśli się w "mielonce" zawieruszyły), inne niepożądane dodatki wytrącają się w wodzie podczas procesu mycia i suszenia. Potem to zmielone tworzywo jest przetapiane na tzw. regranulat, do którego dodaje się różne barwniki. Takie stopione tworzywo zastyga w formach, a z form wychodzą prawie gotowe wiaderka, doniczki, pudełka itd.
Spójrzcie na te plastikowe ławki w belgijskiej szkole - zrobiono je bez wątpienia z takich właśnie surowców wtórnych:

z daleka

i z bliska

Co przeszkadza w recyklingu plastików?
Zakręcone butelki plastikowe - zgniecenie ich i zmniejszenie w ten sposób ich rozmiarów jest ważne, a praktycznie niemożliwe, gdy butelka jest zakręcona. Pamiętaj! - Przed wyrzuceniem butelki plastikowej odkręć ją!
Dodatki nieplastikowe albo zbyt wiele rodzajów tworzyw sztucznych wymieszanych  razem - trzeba włożyć sporo energii w oddzielanie nieplastikowych elementów, firmy recyklingowe nie podejmują się przetwarzania wymieszanych plastików. na niektórych butelkach widnieje informacja: PRZED WRZUCENIEM BUTELKI DO KONTENERA NA PLASTIK USUŃ FOLIOWĄ ETYKIETĘ.
Jeżeli zbieracie plastikowe nakrętki, trzeba z nich usunąć styropianowe czy tekturowe wkładki, poodklejać nalepki. Przykłady nakrętek, których nie należy zbierać zobaczycie tutaj.

Gdy zatem natrafimy na kontener do zbioru plastików przeczytajmy najpierw, co można do niego wrzucić, a czego zdecydowanie nie wrzucać:

Pierwsze tworzywa sztuczne wyprodukowano nieco ponad 100 lat temu. Ich trwałość jest spora. Spotkałam się ze stwierdzeniem, że niektóre rodzaje plastików mogą rozkładać się nawet 600 lat i więcej. Szczególną plagą są woreczki foliowe, jednorazowe reklamówki. Praktycznie w każdym gospodarstwie używa się ich sporo. W dalszym ciągu rzadko używane są folie biodegradowalne (bo droższe), czyli takie, które rozkładają się szybko i bez negatywnych skutków dla środowiska.
W miarę możliwości powinniśmy starać się używać ich jak najmniej (własna płócienna torba czy plecak na zakupy!) i mimo, że są "jednorazowe" korzystać z nich jak najdłużej (szuflada w domu na woreczki, których można użyć jeszcze raz!). Szczególnie smutne wydają mi się drzewa, na których zawisły przywiane przez wiatr plastikowe torby. Straszą one szczególnie zimą, gdy na drzewach brak maskujących je liści. 

Z plastików można stworzyć naprawdę ciekawe rzeczy - spójrzcie tutaj!

Zadania dla uczniów:

1. Zrób przegląd plastików w Twoim gospodarstwie domowym. W tabeli zapisz ile plastików każdego rodzaju znalazłeś. Nadaj tytuł tabeli. Informacje w niej zawarte przedstaw w formie wykresu kołowego/słupkowego. Badaniu poddaj co najmniej 40 opakowań.

2. Zbierz 20 plastikowych zakrętek z różnych produktów. Postaraj się ustalić z jakiego rodzaju plastiku je wykonano (na niektórych będzie to zapisane). Wszystkie nakrętki przetestuj wrzucając do wody (PET tonie, pozostałe powinny pływać). Można też sprawdzić pływalność nakrętek w odniesieniu do oleju słonecznikowego - teoretycznie HDPE (gęstość: 0,93 - 0,97 g/cm3) będzie tonąć w oleju (gęstość: 0,92 g/cm3), a PP (gęstość: 0,90 - 0,91 g/cm3) będzie pływać po jego powierzchni. Napisz sprawozdanie z przeprowadzonych prób. Czy zapisy informacyjne na zakrętkach pokrywają się z wynikami Twojego badania? Nie zapomnij o wnioskach!!!

3. Wyszukaj opakowania wykonane z różnych rodzajów tworzyw sztucznych (PET, HDPE, ..). Dołącz opakowania, które są wykonane z tworzyw biodegradowalnych, na których zaznaczono dodatkowe ciekawe informacje o sposobie ich wykonania, recyklingu itpd. Przygotuj wystawę/plakat/gazetkę ścienną, na której je wyeksponujesz.  Pamiętaj, że praca powinna mieć widoczny tytuł, a przedstawione na niej próbki opakowań - opis. 

Kilka ciekawostek znajdziesz też we Frajdzie Przyrodnika - zapraszam!

Skala mapy - zamiana, przeliczenia

Kolejne pokolenia uczniów brną przez temat skali, jak przez jezioro smoły. Zupełnie niesłusznie, bo to wcale nie jest trudne i warto zrozumieć to zagadnienie już w szkole podstawowej. Będziecie mieli spokój w gimnazjum i szkole średniej, o maturze nie wspominając. A poza tym przydaje się na wakacyjnych szlakach.

Skala liczbowa wygląda np. tak: 1: 100 000
Czytamy to: "jeden do stu tysięcy"
Oznacza to, że 1 cm na mapie to 100 000 cm w rzeczywistości.

Skala mianowana wygląda tak: 1cm - 1 km
Czytamy to: "1 centymetr na mapie to 1 kilometr w rzeczywistości"

Skala (podziałka) liniowa wygląda tak:

1      0      1       2       3      4  km
I____I____I____I____I____I

Czytamy to: "1 centymetr na mapie to 1 kilometr w rzeczywistości"

Jak zamienić jedną skalę na inną?
Trzeba umieć zamieniać jednostki, tzn. zamienić centymetry na metry, a metry na kilometry. Reszta jest bajecznie prosta.


A zatem wykujmy na blachę:

1 km = 1000 m (w tej liczbie są 3 zera!)
1 m = 100 cm (w tej liczbie są 2 zera!)

Gdy zamieniamy kilometry na metry i centymetry musimy dopisywać zera do wyjściowej liczby.

Gdy zamieniamy centymetry na metry i na kilometry musimy te zera skreślać.

Zasłoń prawą stronę monitora, bo tam są prawidłowe odpowiedzi. Zajrzyj do nich na końcu. Spróbuj sam(a) zamienić te jednostki. Jeśli potrafisz to zrobić bezbłędnie - możesz czytać dalej:

1 000 000 cm = ...................... m                                                            10 000 m
10 000 000 cm = .................... m                                                          100 000 m
1000 m = ............................... km                                                                  1 km
10 000 m = ............................ km                                                                10 km
100 000 cm = ........................ km                                                                  1 km
1 000 000 cm = ..................... km                                                                10 km
20 km = ................................. m                                                            20 000 m
250 m = ................................. cm                                                         25 000 cm
200 km = ............................... cm                                                  20 000 000 cm


Zamiana skali liczbowej na mianowaną
1: 100 000 oznacza, że 1 cm na mapie to 100 000 cm w rzeczywistości. A zatem skala liczbowa jest wyrażona w centymetrach. W skali mianowanej mamy większe jednostki - metry i kilometry. A zatem musimy nasze 100 000 cm zamienić na metry. Z cyfry 100 000 skreślamy 2 zera i otrzymujemy 1000 metrów. Z cyfry 1000 skreślamy 3 zera i otrzymujemy 1 km.
A zatem skala liczbowa 1:100 000 po zamianie na skalę mianowaną będzie wyglądała tak: 1cm - 1km

Zamiana skali mianowanej na liczbową

1cm - 250 m oznacza, ze 1 cm na mapie to 250 m w rzeczywistości. Ponieważ skala liczbowa jest wyrażona w cm musimy zamienić 250 m na centymetry. Po prostu dopisujemy 2 zera do 250 i otrzymujemy 25000 cm. Teraz możemy zapisać skalę liczbową 1: 25000.

Zamiana skali liczbowej na liniową

Skala liczbowa 1: 2 000 000 jest wyrażona w cm. Musimy tutaj zamienić centymetry na metry, a jeśli to możliwe (bez stosowania ułamków) na kilometry. Zamiana na metry odbywa się przez skreślenie 2 zer w liczbie 2 000 000. Otrzymujemy 20 000 m. Teraz skreślamy 3 zera przy zamianie na kilometry i otrzymujemy 20 km. Możemy teraz narysować podziałkę liniową:


20     0     20     40    60     80  km
I____I____I____I____I____I



Zamiana skali liniowej na liczbową


15     0     15     30    45     60  km
I____I____I____I____I____I


Z powyższego zapisu wynika, że 1 cm na tej mapie to 15 km w rzeczywistości. Zamieniamy km na m przez dopisanie 3 zer: 15 000 m. Teraz zamieniamy m na cm przez dopisanie jeszcze 2 zer: 1500000 cm. Skala liczbowa będzie miała zatem postać: 1:1 500 000. ("jeden do miliona pięciuset tysięcy")

Zamiana skali liniowej na mianowaną


200   0     200    400  600    800  m
I____I____I____I____I____I


Widać to na pierwszy rzut oka, że 1 cm na mapie z tą skalą to 200 m w rzeczywistości. Pozostaje to zapisać: 1cm - 200m.

Zamiana skali mianowanej na liniową

1cm - 3 km
Ten zapis mówi, że 1 cm na mapie to 3 km w rzeczywistości. Przy każdym kolejnym centymetrze na podziałce liniowej zapisujemy liczbę 3 powiększoną o kolejne 3, a zatem 3+3=6, następnie 6+3=9, następnie 9+3=12 itd. Wiemy teraz, co należy zapisać w kolejnych miejscach podziałki liniowej:


3      0      3       6      9     12  km
I____I____I____I____I____I



Umiejętność przeliczania skal to dopiero połowa sukcesu. Chodzi o to, aby na coś ta umiejętność nam się przydała. Spójrzmy na fragment mapy turystycznej "Góry Sowie". Jak daleko jest z Przełęczy Jugowskiej do schroniska "Muchomorek"? 

Kliknąć, aby powiększyć

Można wziąć linijkę i zmierzyć odległość w prostej linii w centymetrach, przeliczyć na metry i kilometry (skala, jak na zdjęciu na początku, 1:35 000). Uzyskany wynik nie będzie jednak prawdziwy, gdyż rzeczywista droga (zielony szlak) wije się, ma sporo zakrętów, a nawet wchodzi pod górę i schodzi w dół.

Krzywomierz

Do obliczenia rzeczywistej odległości między tymi dwoma miejscami przydatny może być  krzywomierz, który umożliwia dokładniejszy pomiar z uwzględnieniem zakrętów na drodze.

Gdy nie mamy krzywomierza przydatna jest też umiejętność oszacowania odległości, czyli powiedzenia "na oko" ile może być centymetrów między schroniskiem a przełęczą. Wtedy nasze obliczenia będą dokładniejsze. Będziemy mogli zastanowić się ile czasu potrzeba nam na przejście tej trasy i czy zdążymy to zrobić przed zachodem Słońca...

Na tej mapie zaznaczono orientacyjny czas przejścia po kolejnych odcinkach trasy (fioletowa liczba ze strzałką). Mimo, że nie znamy rzeczywistej odległości możemy oszacować czas potrzebny nam na dojście z przełęczy do schroniska. Zauważcie, że na przejście ze schroniska na przełęcz potrzebujemy więcej czasu. Dlaczego? Skąd to wiem? O tym innym razem.

Zadania dla uczniów:
1. Która skala jest większa: 1: 100 000 czy 1cm - 2km?  Jeśli weźmiemy 2 mapy o tych skalach, to która z nich będzie pokazywała większy obszar? Na której mapie będzie można zobaczyć więcej szczegółów?
2. Z użyciem dowolnej, wybranej przez Ciebie mapy turystycznej zaplanuj trasę pieszej wycieczki jednodniowej. Trasa powinna mieć max. 15 km. Uwzglednij miejsce startu i zakończenia (mogą to być np. schronisko lub przystanek autobusowy), obiekty, które zobaczysz w drodze, postój na posiłek i odpoczynek. Mapę i opis trasy przynieś do szkoły i zreferuj w klasie.

Ciekawostki o owadach - c.d.

Wklejam jeszcze zdjęcia często spotykanych owadów. Nie ma na nie miejsca w podręczniku do przyrody, a warto tym gatunkom przyjrzeć się z bliska, znać ich nazwy czy cechy charakterystyczne.

Larwy chrabąszcza majowego (pędraki)

Chrabąszcz majowy

Szkody wywoływane przez chrabąszcze w lasach

Szkody wywoływane przez chrabąszcze w ogrodach

Mimo, że chrabąszcze są szkodnikami upraw i lasów zaobserwowano, że z roku na rok jest ich coraz mniej. Nie wolno ich bezmyślnie zabijać!

Z Wikipedii: 

• Płeć dorosłego chrabąszcza można odróżnić m.in. po ilości blaszek na miotełkowato zakończonych czułkach. Samce mają 7 blaszek, a samice 6.
• Jeszcze na początku XX w. we Francji i w północnej Hesji przygotowywano zupę z chrabąszczy majowych.

Biedronka siedmiokropka

Zobacz rozmaite wersje ubarwienia biedronek!

A tutaj jeszcze więcej!

Trzmiel

  Poczytaj o zwyczajach trzmieli i zagrożeniach, które powodują, że jest ich coraz mniej.

Pasikonik zielony

Tak mogą wyglądać "domki na zimę" dla owadów - można je zbudować we własnym ogrodzie, tak, aby zapewnić sobie zimowanie pożytecznych owadów (fot. wykonana w Ogrodzie Botanicznym we Wrocławiu)

Komar

Nasze komary zostawiają po sobie na pamiątkę dokuczliwe bąble. Na szczęście jednak nie przenoszą malarii, jak tropikalny komar widliszek.
Na filmiku poniżej - larwy komara w wiadrze z deszczówką. W wodzie zwisają "głową w dół", a "rurka" służąca im do oddychania wystaje ponad wodę.

Kowale bezskrzydłe

A oto motyle, które można oglądać, gdy ma się w ogrodzie cynie:

Listkowiec cytrynek

Rusałka pokrzywnik

Rusałka pawik

Rusałka admirał

Zadania dla uczniów:

1. Wykonaj plakat pokazujący ciekawe gatunki owadów egzotycznych. Powinno być na nim zaprezentowane 3-5 gatunków, które maja ze sobą jakąś cechę wspólną, np. miejsce występowania, ubarwienie, pokrewieństwo, rodzaj spożywanego pokarmu itpd. Przedstaw ciekawe wg Ciebie informacje o nich.

2. Wymyśl ankietę na temat owadów, która ma sprawdzić, co ankietowani wiedzą o tej grupie zwierząt. Ankieta powinna zawierać max. 5 pytań. Mogą to być pytania otwarte (tzn. takie, na które oczekujemy odpowiedzi badanego i tę odpowiedź zapisujemy) albo zamknięte (tzn. takie, w których podajemy badanemu kilka wariantów odpowiedzi, a on wybiera tę, która wydaje mu się najwłaściwsza). Ankietę przeprowadź wśród co najmniej 10 osób (mogą to być koledzy ze szkoły, krewni, pracownicy szkoły...) i napisz sprawozdanie z jej przeprowadzenia, które będzie zawierało zebrane przez Ciebie dane. Zapisz końcowy wniosek (lub wnioski) badania.

3. Wybierz się do motylarni we wrocławskim Ogrodzie Zoologicznym. Napisz, czego się tam dowiedziałeś, co zobaczyłeś, co cię zainteresowało. Pracę pisemna możesz wzbogacić własnymi ilustracjami, pocztówkami czy zdjęciami. 

Detektyw filatelistyczny i biuro podróży w jednym

1. Na poniższych fotografiach widnieją znaczki pocztowe z różnych krajów Europy. Przyjrzyj im się dokładnie i ustal, z jakich krajów pochodzą. Podaj ich nazwy w języku polskim oraz nazwy stolic tych krajów. Naucz się wskazywać je na mapie Europy.

2. Zaznacz na konturowej, politycznej mapie Europy (można wydrukować np. tę mapę "EUROPA - Państwa i ich stolice" u dołu strony!) kraje ze znaczków. Narysuj trasę wycieczki objazdowej, która obejmie zwiedzanie miejsc w 4 wybranych przez Ciebie krajach i zaznacz ją na mapie. Opracuj tytuł i legendę mapy.

3. Co chciałbyś pokazać turystom, którzy wezmą udział w Twojej wycieczce? Wybierz kilka ciekawych miejsc. Uzasadnij: dlaczego wybrałeś właśnie te kraje, te miejsca i taką trasę.

4. Przedstaw na lekcji Twoją propozycję wycieczki. Opowiedz:
- jak długo będzie trwała,
- na jakie środki lokomocji się zdecydujesz,
- czy  podróżni powinni zabrać ze sobą jakieś szczególne rzeczy (np. lornetki, strój...)?
- pokaż trasę na mapie i w kilku słowach opowiedz o atrakcjach turystycznych, które zwiedzicie
Prezentacja nie powinna przekroczyć 15 min.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12