Dokarmiamy ptaki - test lub konkurs dla szkoły podstawowej

Poniżej pytania testowe wraz z kluczem rozwiązań. Opracowałam je na podstawie nowej książki Jacka Karczewskiego "Zobacz ptaka. Opowieści po drodze", Wydawnictwo Poznańskie, 2021, str. 69-82 

 

Fragment okładki książki, ilustr. A. Ciszewska

Dokarmiamy ptaki - konkurs testowy dla ekspertów

Uwaga! Pytania są podchwytliwe. Możliwa tylko jedna prawidłowa odpowiedź.

 

1. Czy należy dokarmiać ptaki?

a) tak, ale tylko w dużych miastach

b) tak, trzeba je dokarmiać, w miastach i na wsi

c) nie, dzikie ptaki powinny same znajdować sobie pożywienie

d) nie, ponieważ zanieczyszczone karmniki są źródłem chorób i pasożytów

2. Wyłuskany słonecznik, to najlepsza karma zimowa dla ptaków bo:

a) ptaki nie muszą marnować czasu i energii na łuskanie

b) niektórym gatunkom ptaków trudno jest wyłuskać ziarna, bo  naturalnie żywią się czymś innym, a tylko zimą sięgną po słonecznik

c) ptaki nie zostawią bałaganu z łupinek

d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

3. Czy ptaki mogą jeść orzechy?

a) tak, ptaki bardzo lubią wszystkie orzechy, ale nie mogą one być prażone i  solone. Powinny być rozdrobnione

b) tak, ale tylko włoskie i laskowe, naturalnie występujące w Polsce, ziemnych i innych egzotycznych nie podajemy

c) nie, bo mogą im zaszkodzić

d) lepiej nie, lepsza jest słonina

4. Czy można dawać ptakom słoninę?

a) zjedzą ją tylko sikory, kowaliki i dzięcioły, więc nie warto

b) tak, ale nie soloną i nie wędzoną, może być również surowy boczek

c) ptakom powinniśmy dawać tylko ziarna

d) wszystkie odpowiedzi są błędne

5. Czy można dokarmiać ptaki chlebem?

a) tak, chlebem karmimy, bo jest niezdrowy dla ptaków

b) tak, zimą chleb da ptakom dużo energii

c) tak, jest to sposób na pozbycie się starego, spleśniałego chleba, którego nie zjedliśmy, w ten sposób się nie zmarnuje

d) nie, stała chlebowa dieta bardzo szkodzi ptakom

 

6.  Czy dzikie ptaki w Polsce można dokarmiać warzywami i owocami?

a) tak, rozłupane jabłko albo gruszka to przysmak dla kosów, kwiczołów, śpiewaków, rudzików, a nawet bogatek, dzięciołów czy gilów

b) tak, gotowane i osolone ziemniaki, buraki, marchew, seler, pietruszka pokrojone w kawałki są dobre dla kaczek, łysek, łabędzi, kosów, sierpówek, jemiołuszek...

c) tak, ale wyłącznie surowymi

d) nie, warzywa i owoce szkodzą ptakom

7. Ptakom możemy również podać:

a) zboża - pszenicę, jęczmień, żyto, proso

b) ugotowaną kukurydzę oraz nasiona roślin strączkowych, nie solone

c)  biały ser

d) wszystkie powyższe pokarmy, najlepiej ich nie mieszać, lecz rozłożyć w osobnych karmnikach

8. Karmnik:

a) trzeba sprzątać codziennie

b) powinien wisieć bardzo blisko nas, żebyśmy mogli obserwować ptaki przy jedzeniu

c) możemy zawiesić na gałęziach drzew lub umieścić na specjalnych stojakach, barierce balkonu, przy oknie

d) musi stać na ziemi, bo tam ptaki poszukują pożywienia, poza tym użyźniają nam trawnik

9. Kiedy dokarmiać ptaki?

a) tylko, gdy są mrozy

b) od jesieni do wiosny, można nawet przez cały rok, dostosowując ilość pożywienia do potrzeb ptaków

c) wyłącznie zimą, czyli od 22. grudnia do 21. marca

d) tylko, gdy kilkakrotnie zaobserwujemy w okolicy zmarznięte ptaki

 

10. W czasie dokarmiania niebezpieczeństwem dla ptaków mogą być:

a) niesystematyczność karmiącego (gdy zapomni o karmieniu, choć wcześniej przez wiele dni dokarmiał)

b) brudny karmnik - trzeba go co 2-3 tygodnie wyczyścić gorącą wodą z płynem lub octem

c) plastikowe siatki na kule tłuszczowe, w które ptaki się zaplątują

d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

11. Karmnik tubowy:

a) to plastikowa rura na słonecznik i orzechy, widać w nim, kiedy karma się kończy

b) jest złym pomysłem

c) sprawdza się tylko zimą

d) nadaje się do dokarmiania wszystkich gatunków ptaków

12. Pokarm dla ptaków można rozkładać pod drzewami: na ziemi lub nisko położonej platformie,

a) tak, bo tam ptaki często poszukują pożywienia

b) nie, bo tam pokarm łatwiej się psuje

c) nie, bo tam karma brzydko wygląda

d) nie, bo ptaki poszukują pożywienia wysoko, na drzewach

13. Ptakom szkodzą:

a) namoczone rodzynki

b) mleko i tłuszcz w płynie

c) twaróg

d) ryż pełnoziarnisty

14. Birdwatching to:

a) coraz popularniejsze hobby polegające na hodowli dzikich, małych ptaków w domu

b) obserwowanie ptaków dla przyjemności i z ciekawości, nawet, gdy się nie jest specjalistą, hobby dla każdego

c) hobby wyłącznie dla profesjonalnych ornitologów, czyli przyrodników badających ptaki

d) oglądanie ptaków w telewizji i internecie

15. Na karmę i karmniki Brytyjczycy wydają:

a) 300 tysięcy funtów rocznie

b) 200 milionów funtów rocznie

c) więcej niż Amerykanie

d) mniej więcej tyle samo, co Polacy, czyli około 100 tysięcy euro

 

"Niniejszym solennie obiecuję być dobry dla wszystkich istot żywych, ochraniać je z całej mocy, zimą dokarmiać ptaki i nigdy nie zabierać, ani nie niszczyć ich gniazd"

- fragment przysięgi składanej przez członków "Dicky Bird Society", stowarzyszenia przyrodniczego dla dzieci w Wielkiej Brytanii założonego w roku 1864

 

 ...........................................

podpis Ucznia

 

Klucz odpowiedzi: 1b, 2d, 3a, 4b, 5d, 6a, 7d, 8c, 9b, 10d, 11a, 12a, 13b, 14b, 15b

 

Pomysły, jak wykorzystać test w klasach 4-8:

- zapowiedzieć konkurs ("Chcesz zostać ekspertem od dokarmiania ptaków? Weź udział w szkolnym konkursie..." itd, plakaty, ustnie, w dzienniku elektronicznym), nie zapomnieć w nim o nagrodach (jako ich uzupełnienie warto przez cały rok zbierać porzucone ptasie pióra), 

- poprosić Panią Bibliotekarkę o wyeksponowanie w bibliotece literatury ptasiej,

- na korytarzu szkolnym, w miejscach rzucających się w oczy, można powiesić ksero z książek, najważniejsze informacje o dokarmianiu ptaków, fotografie pospolitych gatunków. Można ich przygotowanie powierzyć chętnym uczniom, jako zadanie dodatkowe, sprawdzając jakość materiału przed powieszeniem na tablicy szkolnej.

- można przy okazji ogłosić konkurs fotograficzny "Ptaki najbliższej okolicy szkoły" z warunkiem, że na zdjęciu, oprócz ptaka, musi być widoczna szkoła lub jej najbliższa okolica.

- można zachęcić do własnych obserwacji ptaków, liczenia ptaków, które zaobserwowało się w obrębie ogrodzenia szkolnego. Zapisujemy je w tabeli, porównujemy wyniki obserwacji równoległych klas, robimy wykresy słupkowe i kołowe, piszemy fraszki o ptaszkach. Jest to pole do popisu i współpracy dla nauczycieli wielu przedmiotów. 

- konkurs przeprowadzamy w formie pisemnej, w sali przeznaczonej na konkurs dla wszystkich chętnych uczniów, z zachowaniem rygorów sanitarnych. Można przeprowadzić konkurs ustny, ale wymaga on większej ilości przygotowań, publiczności, czasu, zgód itd. W realiach covidowych odradzam.

 PS. Okładka książki, z której korzystałam wygląda tak,warto ją kupić do biblioteki szkolnej.

Wpływ temperatury na kiełkowanie nasion

Czy temperatura ma wpływ na kiełkowanie? Jasne! Każdy, kto wiosną wysiał na grządce rzodkiewkę, a ona nie chciała wzejść coś o tym wie. Pod spodem ściąga, jak to wykazać i ładnie zapisać, gdy Wam zadadzą wykonannie tego doświadczenia w domu.

Potrzebne pomoce:

- nasiona (np. fasola, groszek, rzeżucha, dynia, słonecznik...)

- 2 szklanki lub małe słoiczki, ewentualnie spodek z ligniną nasączoną wodą

- woda

- lodówka

- półka lub parapet w temperaturze pokojowej

- opcjonalnie: termometr pokojowy

Czynności eksperymentatora:

- umieścić nasiona w słoiczkach lub na spodku i zapewniamy nasionom sporo wilgoci. Nie wolno ich przykryć wodą, bo muszą mieć dostęp tlenu. Trzeba regularnie dbać o uzupełnianie wody. Codziennie zaglądamy do obu pojemników. najlepiej dwa razy dziennie. Ambitniejsi wykonują notatki, a nawet ilustracje (odręczne szkice lub fotografie).

Próba kontrolna to ta w pokoju, w ciepełku. Próba doświadczalna to ta, którą wstawiamy do lodówki. W lodówce jest ciemno, a w pokoju jasno. Aby więc uniknąć podejrzenia, że światło może tu być dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na kiełkowanie - warto pokojową próbkę okleić folią aluminiową, albo w inny sposób zapewnić jej przebywanie w ciemności. 

Hipoteza: Temperatura powietrza ma wpływ na kiełkowanie.

Hipoteza śmielsza: niska temperatura hamuje kiełkowanie.

Tu od razu przychodzi do głowy jeszcze jedno pytanie: Jaką temperaturę uznamy za niską, hamującą kiełkowanie, a jaką już za wystarczająco wysoką, aby pobudzała kiełkowanie. To są już kwestie szóstkowe, ale chyba w warunkach domowych nie do zrealizowania, bo trzeba by było mieć do dyspozycji pomieszczenia o różnych, a jednak zbliżonych temperaturach. Dlatego Uczniowie wykonują doświadczenie o wiele prostsze. 

Konkretne zmiany można zaobserwować już po kilku dniach, ale zwykle dostaje się na obserwacje tydzień-dwa. 

Podczas, gdy nasiona na parapecie najpierw pęcznieją, a potem ich łupina pęka i pojawiają się kiełki, nasiona lodówkowe pozostają w otępieniu. Można zaobserwować lekkie pęcznienie, ale nie na tyle duże, aby łupina pękła. Dni mijają w lodówce podobne do siebie, a z nasionami nic się nie dzieje. Te parapetowe nabierają stale objętości, kiełki rosną i już po tygodniu można zaobserwować pierwsze malutkie listki!

Poniżej obrazki z naszego eksperymentu z fasolą.

 Wyniki doświadczenia warto zamieścić w tabeli. Trzeba ją sobie rozsądnie zaplanować. Wiersze będzie miała dwa (poza nagłówkowym): nasiona w pokoju, nasiona w lodówce. A kolumny (czyli to co w pionie)? Można wpisać temperaturę i można wpisywać obserwowane zmiany. Możemy je zawrzeć w jednej kolumnie, albo wpisywać dane co drugi dzień. To już zależy od Ciebie i wymagań Nauczyciela.

Wnioski  sformułujcie sami, żeby nie było za łatwo, ale nasuwają się one same (patrz - hipoteza)

Obserwacje dodatkowe:

Lodówkowe nasiona po umieszczeniu na parapecie wcale niełatwo zbierają się do kiełkowania. Mija kilka dni (więcej niż potrzebowały na to nasiona wysiane od razu w temperaturze pokojowej) zanim na niektórych pojawią się kiełki. Inne zaś zatraciły już zdolność kiełkowania, są sztuki, które zaczynają pleśnieć.

Jeśli zatem za wcześnie wiosną przystąpicie do siania, a pogoda będzie zła, z niskimi temperaturami powietrza - nie tylko nie możecie spodziewać się rzodkiewek, ale jeszcze trzeba liczyć się z tym, że trzeba będzie powtórzyć siew.

Zakupologia ekologiczna

Nie jest łatwo o świadomy wybór w czasie zakupów, gdy się ma w swojej okolicy jedyny słuszny sklep. Po prostu nie ma w nim innych jaj, niż te z chowu klatkowego. Ale gdy trafią Wam się zakupy w jakiejś Biedronce czy Kauflandzie - można wybierać. A wybór jest prosty.

Chodzi o to, aby jak najmniej szkodzić planecie. Wesprzeć organizacje i handlowców, którzy wyróżniają się pozytywnym działaniem na rzecz środowiska. CODZIENNE DECYZJE POJEDYNCZYCH LUDZI mają znaczenie. I nie pozwól sobie wmówić, że jest inaczej.

Czego szukamy na opakowaniach?

 

Ten znaczek informuje, że ryba, którą jemy została złowiona w miejscu, w którym ryb tego gatunku jest jeszcze sporo, że do jej odłowów nie używa się sieci, które mogą powodować śmierć innych zwierząt, np. delfinów, fok. To bardzo ważne. Wyobraź sobie, że delfin, który jest rybożerny, traktowany jest przez "typowych" rybaków, jak szkodnik, który wyjada im połowy. Uważają, że należy go zabić i robią to. Odechciewa się jeść ryby w ogóle, gdy się wie, o czymś takim. Dać zarobić takim ludziom? Nie!

 

Ten obrazek pokazuje, że hodowla rośliny tkwiącej w opakowaniu jest przyjazna lasom deszczowym, czyli np. do uprawy tej kawy, czy tych bananów nie wycina się dżungli. Zawsze to jakaś pociecha, nawet gdy uświadomimy sobie, że ta kawa i te banany przybyły samolotem z innej półkuli, a spaliny z niego zatruły nam atmosferę. Produkcja kawy, kakao, bananów, awokado i innych egzotycznych owoców jest bardzo kosztowna, zużywa mnóstwo wody, dlatego warto je traktować, jak dobra luksusowe i jak najczęściej wybierać to, co wyhodowano w Polsce (a najlepiej, jak najbliżej).

 

Ten znaczek informuje o tym, że ludzie, którzy pracują przy uprawach danej rośliny (np. kakao, kawy, bananów itpd.) dostają za swoją pracę wynagrodzenie, z którego mogą utrzymać swoje rodziny. Większość wielkich plantacji w ubogich krajach wykorzystuje pracę dzieci, które nie mają szansy w ogóle chodzić do szkoły, czasem nie płaci się pracownikom WCALE (dostają jedzenie i mają gdzie spać i się umyć i koniec), często nie dba się o bezpieczeństwo ludzi na plantacji - opryskują pomarańcze środkami grzybobójczymi, pestycydami, sztucznymi nawozami i bardzo chorują, na skutek zetknięcia się z tymi szkodliwymi chemikaliami. Znaczek Fair Trade oznacza, że w tej firmie dba się o pracowników, dobrze się im płaci i nie zatrudnia się dzieci.

 Znaczek Ecolabel informuje o tym, że produkt w danym opakowaniu został wyprodukowany ze składników, które po wylaniu do kanalizacji, ścieków, rzeki - nie spowodują zatrucia środowiska. Producent troszczy się również zwykle o zapakowanie produktu w papier, a nie plastik (nie zawsze jest to możliwe, bo do kartonu płynu nie wlejesz). Produkty te zwykle również są zdrowsze dla użytkowników, np. mniej szkodzą (albo wcale) alergikom.

Poniżej jeszcze inne oznakowania na produktach. Spróbuj samodzielnie wyjaśnić, o czym informują: 

Jeśli kupujemy ciastka, czekoladę czy inne słodycze wybieramy tylko te BEZ OLEJU PALMOWEGO. Palma oleista sadzona jest w regionach występowania najrzadszych gatunków, np. orangutanów. Jej uprawy zabierają  tym zwierzętom dom. Jest oczywiście tania i olej palmowy wtyka się wszędzie, ale jest on w produktach spożywczych bardzo często utwardzony, czyli tak przekształcony, aby nie był lejący się (jak to oleje mają w zwyczaju). Utwardzenie oleju sprawia, że staje się on chorobotwórczy (witaj raku!) i jeść go nie wolno. Producenci wykorzystują nieświadomość klientów w tej materii. Słodycze z olejem palmowym odłóż w sklepie na półkę. 

Nie kupujmy napojów w plastikowych butelkach. To bujda, że firmy produkujące butelkowaną wodę działają pozytywnie na rzecz środowiska - tak właśnie o sobie piszą. Kiedy tylko można pijmy wodę z kranu (można ją przegotować lub przefiltrować). Butelki szklane są słuszniejsze (zastanów się dlaczego...), ale są cięższe i mogą się stłuc. Stalowy bidon też jest ciężki i nie widać w nim płynu w środku, a poza tym bywa dość drogi. Uczeń jest zdany na plastikową butelkę w szkolnym plecaku, ale najlepiej wybrać wielorazową, przynajmniej kilaka razy napełnić "domowym" napojem przed wyrzuceniem, wyrzucać ją zawsze do pojemników do recyklingu, zakrętki segregować oddzielnie (wiesz dlaczego?), w żadnym wypadku nie wyrzucać zakręconej butelki (wiesz dlaczego?).

Zamiast baterii paluszków świadomy klient kupuje akumulatorki do wielorazowego ładowania. Co prawda są droższe od zwykłych baterii i jeszcze na dodatek trzeba zainwestować w ładowarkę, ale w ostatecznym rozrachunku wychodzą taniej niż paluszki AA i zużywamy w sumie o wiele mniej toksycznych surowców używanych do produkcji baterii.

O zakupach można pisać długo. Niektórzy producenci ciągle fundują klientom coraz to nowe "zasadzki". Gdy szukam sposobów na dobre zakupy czasem zaglądam do Odśmiecowni.

Zadania dla Uczniów:

1. Zabaw się w detektywa i poszukaj odpowiedzi na wszystkie zaznaczone w tekście pytania "dlaczego". 

2. Przetłumacz na język polski angielskie słówka i zwroty, które pojawiają się na opakowaniach produktów. Wyszukaj jeszcze inne hasła. Możesz z nich wykonać plakat informacyjny na korytarz szkolny:

fair trade

rain forrest

not tested on animals

eco friendly

recyclable

save water

zero waste

 

Zamiast (podpowiedzi na Dzień Ziemi i wszystkie inne dni)

Dzisiaj tabelka. Uzupełniona, ale jestem pewna, że każdy może ją sobie wydłużyć znając własne możliwości i ograniczenia. A potem uprzyjcie się przy tym, żeby jak najwięcej z tego, co w tabeli, wdrożyć w codzienne życie. I nie mówcie, że to kropla w morzu. Wiele kropli tworzy ocean, prawda? 

To, co większość ludzi robi, to czego używa	Co trzeba wdrożyć zamiast tego?
Ręczniki papierowe	Ściereczki z tkaniny (często prane z codziennym praniem w dowolnym kolorze)
Ścierki kupowane w sklepie, zapakowane w plastikowy woreczek	Ścierki ze starej koszulki bawełnianej, przetartego ręcznika lub prześcieradła
Worki na śmieci	Wyścielenie kosza na śmieci stara gazetą, ulotkami reklamowymi, starymi zeszytami...
Cif czy inne mleczko do szorowania (umywalki, wanny itpd.)	Prosta pasta do szorowania własnej produkcji we własnym wielorazowym opakowaniu, np. w słoiku Jak zrobić? https://zielonyzagonek.pl/mleczko-do-czyszczenia-ekosprzatanie/
Domestos lub inny żrący, alergizujący, zatruwający wodę środek czyszczący WC	Wlać 2 szklanki octu po ściankach wewnętrznych toalety, poczekać 20 minut, wyszorować szczotką klozetową, spuścić wodę. Można wkropić 5 kropli olejku eterycznego.
Jednorazowe torby na jabłka, cebule, marchew itd. w sklepie	Woreczki wielorazowe (można kupić w Biedronce czy innym Kauflandzie, albo uszyć z cienkiej firanki, aby nic nie ważyły)
Proszek do prania/tabletki do zmywarki w plastikowym worku, zawierające fosforany, azotany i inne związki szkodzące skórze i organizmom żywym (w ściekach)	Proszek do prania w tekturowym opakowaniu, najlepiej polski, ekologiczny i niealergizujący, np. https://balja.pl/, https://rodzinaeko.pl/naturalny-polski-proszek-do-prania-kolorowego-1-kg
Plastikowe okładki do podręczników szkolnych	Okładki z papieru własnej produkcji: http://przyrodana6.blogspot.com/2017/09/jak-obozyc-ksiazke-w-papier.html
Truskawki, jagody lub inne miękkie owoce kupowane do woreczka foliowego	Własny słoik szklany (nie gniotą się w nim tak jak w folii!)
Nowe książki, gry, ubrania...	Przed zakupami rzeczy nowych poszukaj używanych, ale w dobrym stanie, ładnych i praktycznych (OLX, Allegro itd.)
Jaja z cyferką 2 lub 3 nadrukowaną na skorupce	Jaja kurze z z 0 lub 1
Gładko wykoszony trawnik pod domem	Pozwól rosnąć stokrotkom, posadź drzewko, hoduj szczypior na parapecie, ochroń rośliny pod blokiem przed nieuważnym skoszeniem, posiej nagietki...
Dom bez zwierząt	Przygarnij kota lub psa, opiekuj się nim wiernie i wytrwale
Zakupy bez zastanowienia	Pomyśl, czy dana rzecz NAPRAWDĘ jest Ci potrzebna?

Pęcherz pławny u ryb - prosty model i zasada działania

Każdy, kto miał okazję zajrzeć do wnętrza karpia, mógł zobaczyć tam pęcherz pławny. Jest to narząd służący regulowaniu głębokości zanurzenia ryby. Jak to się odbywa? Pokazuje to prosty model do wykonania w domu.

Potrzebne materiały:

- szklana butelka, np. po wodzie mineralnej czy soku (ok. 03 l, usunąć z niej nalepki)

- spora miska, do której zmieści się swobodnie butelka

- balonik

- rurka plastykowa (może być słomka do napojów z opcją zginania lub podobna)

- taśma klejąca

- woda z kranu

Wykonanie modelu:

1.  Balonik kilkakrotnie nadmuchujemy i spuszczamy z niego powietrze, aby stał się bardziej elastyczny.

2. Rurkę łączymy z balonikiem za pomocą taśmy klejącej, którą wielokrotnie owijamy wokół wylotu balonika. Dbamy o to, aby połączenie było szczelne! Jest to niezbędny warunek powodzenia całego przedsięwzięcia. Balonik będziemy nadmuchiwać właśnie przez tę rurkę.

3. Do miski nalewamy wodę i wkładamy do niej butelkę. Manipulujemy nią w wodzie w ten sposób, aby pozbyć się z niej powietrza. Zauważamy, że wypełniona wodą butelka opada na dno.

 

 4. Gdy już tę obserwację mamy za sobą - wyjmujemy butelkę z miski, wylewamy z niej wodę, a za to wkładamy balonik połączony z rurką. Ponownie umieszczamy butelkę w wodzie. Niech woda wypełni ją swobodnie. Butelka, jak poprzednio, opada na dno. Wlot rurki trzymamy nad powierzchnią dbając, aby nie nalała się do niej (i do balonika) woda.

 

5. A teraz nadmuchujemy powoli balonik przez rurkę i obserwujemy położenie butelki względem dna. 

 

Na skutek wypełniania się balonika powietrzem butelka staje się lżejsza i unosi się do góry. Warto popróbować trochę z dmuchaniem i napompować do balonika tyle powietrza, aby butelka pływała pod powierzchnią wody, ale nie była wynurzona. Ten właśnie manewr udaje się karpiowi. 

Zatem butelka jest naszym odpowiednikiem ryby, a balonik - pęcherza pławnego. 

Dodatkowe informacje o pęcherzu pławnym:

Jest on zwykle połączony z przewodem pokarmowym, choć są gatunki ryb, które tego połączenia nie mają. 

Jest zwykle pojedynczy, ale są i pęcherze parzyste o różnych kształtach i rozmiarach.

W przedniej części pęcherza pławnego znajdują się komórki, które mają zdolność wydzielania tlenu z krwi do wnętrza pęcherza (tzw. gruczoł gazowy), a w tylnej jego części znajdziemy komórki, które umożliwiają proces przeciwny - usuwanie tlenu z powrotem do krwi (narząd zwany owalem). Ten system to unikalne zjawisko w świecie zwierząt! Dzięki niemu ryby mogą znaleźć się na pożądanej głębokości bez używania do tego mięśni. 

Wiele ryb ma jeszcze na dokładkę specjalny system kości, które pozwalają na połączenie pęcherza pławnego z błędnikiem (w uchu!) -  pełni on wtedy funkcję głębokościomierza.

Pęcherz pławny może również wydawać dźwięki! Wykorzystują to np. żabnice (tak, to te fascynująco brzydkie drapieżniki). Mięśnie otaczające pęcherz mogą się kurczyć, a to powoduje wibrację pęcherza przenoszoną na gaz w jego wnętrzu. Po co? Trzeba zapytać żabnicy:)

Pęcherz może też pełnić funkcje receptora, czyli czujnika zmian ciśnienia wody. Dzięki niemu ryba czuje spadek ciśnienia wody, np. gdy się wynurza.

Są też ryby, które wykorzystują pęcherz pławny, jako narząd oddechowy. Przykładem może tu być arapaima - jedna z największych ryb słodkowodnych świata, żyjąca w wodach Ameryki Południowej. Ściany jej pęcherza pławnego są gąbczaste i dobrze ukrwione, podobnie, jak płuco zwierząt lądowych. Ryba musi się wynurzyć z wody co 10-15 minut, aby zaczerpnąć powietrza znad powierzchni. Nie wystarcza jej oddychanie za pomocą skrzeli tlenem rozpuszczonym w wodzie. 

Oczywiście są też ryby, które nie mają pęcherza pławnego. Zwykle są to gatunki głębinowe, albo żyjące stale blisko powierzchni wody, a zatem nie zmieniające często, ani szybko głębokości, na której pływają. Pęcherza pławnego nie ma np. makrela, ryba bardzo szybko pływająca, będąca stale w ruchu. Dla niej byłby on utrudnieniem w szybkiej zmianie głębokości zanurzenia, bo jednak organizm ryby potrzebuje trochę czasu, żeby zmienić ilość gazów w pęcherzu pławnym. 

Pęcherz pławny karpia

 

Wolontariat w przyrodniczych badaniach naukowych

Obserwacje przyrody dla przyjemności mają wiele zalet. Nie tylko poszerzają wiedzę, ale też pozwalają zażyć ruchu na świeżym powietrzu, dać wytchnienie skołatanym nerwom, a także pomóc w prawdziwych badaniach naukowych.

Nauka obywatelska (z ang. citizen science) polega na wykorzystywaniu pracy wolontariuszy do prowadzenia badań naukowych. Wolontariusze mogą samodzielnie prowadzić obserwacje, dokumentować je, uczestniczyć w liczeniach, pomiarach, gromadzeniu i dokumentowaniu danych, konkursach, a nawet w wyprawach badawczych. Po więcej szczegółów odsyłam Was do Wikipedii, gdzie bardzo szczegółowo opisano to zagadnienie. 

Poniżej wklejam przykłady projektów, do których możecie się przyłączyć. Nie trzeba być koniecznie pełnoletnim, chyba, że wyrusza się w teren. Wtedy potrzebujecie pozwolenie od opiekuna na piśmie, a najlepiej zabierzcie go ze sobą:) Może znajdziecie tu coś dla siebie?

https://www.ornitho.pl/ - można tu wpisywać obserwacje nie tylko ptaków. Tworzy się w ten sposób międzynarodowa baza, z której korzystają naukowcy z całego świata.

http://www.pustulki.pl/ - projekt zbiera wszelkie informacje o pustułkach. 

http://www.iop.krakow.pl/Ssaki/ - Atlas Ssaków Polski. Można tu sprawdzić rozmieszczenie różnych gatunków i przesłać swoje obserwacje.

http://www.iop.krakow.pl/plazygady - Atlas Płazów i Gadów Polski, podobny do tego ssaczego.

https://malerzeki.wordpress.com/2017/07/07/szukamy-rakow/ - tu zgłaszamy każdego napotkanego raka:)

https://www.inaturalist.org/home - obserwacje z całego świata, wszystkich żywych organizmów, po angielsku wpisujemy organizmy wyłącznie dzikie, dodając fotkę.

 

https://play.google.com/store/apps/details?id=pl.amistad.treespot.zubry - aplikacja "Obserwator Żubrów" wspomagająca prace Towarzystwa Miłośników Żubrów

 

http://lowcaobcych.pl/ - Łowca Obcych poszukuje wszelkich gatunków, które pochodzą z innych części świata i nie są naszą rodzima fauną.

https://otop.org.pl/wlacz-sie/zostan-czlonkiem-otop/wolontariat-wysokich-lotow/zostan-wolontariuszem/ - Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków poszukuje wolontariuszy do różnych akcji

 

https://jestemnaptak.pl/artykul/wolontariusz-ptaki-polskie - zajrzyj jeszcze tutaj!

 

 PS. Niestety brak danych, aby taki wolontariat przeliczano na punkty potrzebne ósmoklasistom. A szkoda...

 

Wolontariusze wyruszają na liczenie ptaków. Łęgi Odrzańskie, koniec stycznia 2020

Krioentomofauna, czyli owady na śniegu

Słowo KRIOENTOMOFAUNA ma trzy składowe:

KRIO - pochodzi z języka greckiego i oznacza "mróz". Wszystkie wyrazy z tym przedrostkiem mają związek właśnie z mrozem, chłodzeniem, niskimi temperaturami.

ENTOMO - z greckiego "éntomo" to owad

FAUNA - (tym razem z łaciny) świat zwierząt 

A zatem krioentomofauna to owady występujące u nas zimą. 

Udało mi się sfotografować na śniegu takiego oto stwora:

Zimień chłodolub (?)

Owady zaobserwowałam w pierwszych dniach stycznia, w Parku Krajobrazowym Sudetów Wałbrzyskich, w masywie Dzikowca. Obserwacji było kilka, w różnych miejscach szlaku. Lot wszystkich osobników był delikatny, chwiejny, a gdy osiadły na śniegu wydawały się nieporadne. 

Owady (ale również pajęczaki) zimnolubne mają zwykle z zimnem związane nazwy, np. ryjek śnieżny, pluskwiak śnieżny, pośnieżek, przedzimek, zimówka. Pojawiają się u nas od grudnia do marca. Korzystają z tego, że zimową porą niewielu jest amatorów owadziej diety, bo albo odlecieli (jak wiele ptaków), albo zapadli w stan hibernacji (np. nietoperze). Można zatem swobodniej się przemieszczać w poszukiwaniu partnera, bez obawy, że zostanie się zjedzonym.

Bezkręgowce te mają specjalne przystosowania do życia w zimowych warunkach. W owadziej krwi - hemolimfie - znajdują się substancje zapobiegające jej zamarzaniu, np. glicerol. Kolejnym przystosowaniem jest niewielki rozmiar ciała, a także u niektórych owadów -  brak skrzydeł (lub ich uwstecznienie, zredukowane rozmiary). Chodzi tu o to, aby powierzchnia ciała, przez którą następuje utrata ciepła, była jak najmniejsza. 

Dla spragnionych bardziej szczegółowej wiedzy polecam stronę Świat Makro. 

Zadania dla Uczniów:

1. O ile uda Ci się w zimie zaobserwować owady zanotuj jak najwięcej danych o nich: gdzie zostały zaobserwowane, co robiły, jak wyglądały - można wykonać szkic lub fotografie. W celu identyfikacji posłuż się np. stroną, którą podałam powyżej. Notatki prowadź do połowy marca. Możesz im spokojnie nadać tytuł: "Owady/bezkręgowce spotkane w zimie". Powodzenia!

2. Wyjaśnij termin: krioterapia. Opisz przy jakich usterkach zdrowia jest polecana. Podaj przykłady ośrodków w Polsce, gdzie można jej zażyć i pod jakimi warunkami (oczywiście, gdy nie ma epidemii). Czy można samodzielnie poddać się krioterapii? Jakie są przeciwwskazania?

3. Już wiesz, że entomofauna, to świat owadów. A co to jest herpetofauna, ichtiofauna, teriofauna, ornitofauna? Zajmują się nimi następujące gałęzie nauk biologicznych: ornitologia, herpetologia, ichtiologia, teriologia... Znasz inne gałęzie wiedzy biologicznej? Zostań ich tropicielem i wyszukaj jak najwięcej przykładów. Jest ich wiele, posłuż się różnymi słownikami... Czy wiesz, że istnieje nawet gałąź nauki poświęcona badaniu pyłków roślin?