Właściwie to raczej gimnazjaliści szkolą się w wyznaczaniu współrzędnych geograficznych. Ale dobry Uczeń szkoły podstawowej również może nauczyć się nimi posługiwać, chociażby po to, aby z większym zrozumieniem oglądać filmy podróżnicze i przygodowe czy czytać książki o tej tematyce. Znajomość współrzędnych umożliwia nawigację, przydaje się podczas podróży, żeglowania, planowania wyjazdów, lotów... Pojęcia długości i szerokości geograficznej są zrozumiałe dla ludzi na całym świecie, ich zapis jest międzynarodowy.
A przy tym nie jest to wcale trudne.
Jak to wygląda na mapie?
W atlasie przyrodniczym/geograficznym przyjrzyjcie się mapie, np. mapie hipsometrycznej Polski. Są na niej narysowane cienkie linie przecinające się pod kątem prostym. Jedne są pionowe (to tzw. południki), a inne poziome (są to równoleżniki). Właśnie te linie umożliwiają wyznaczenie współrzędnych geograficznych.
Na brzegach mapy, przy każdym południku czy równoleżniku zapisane są ich wartości w stopniach.
Zwróćcie uwagę, że wartości zapisane na tej mapie przy równoleżnikach rosną ku górze (lub inaczej: są coraz mniejsze ku dołowi mapy). Przez Polskę przechodzą kolejno, patrząc od dołu do góry (czyli z południa na północ) równoleżniki: 50°, 51°, 52°, 53° i 54°.
 |
| W celu powiększenia obrazka kliknąć na nim raz |
Jeśli zaś chodzi o południki to ich wartości w stopniach rosną z lewej strony mapy ku prawej (czyli z zachodu na wschód). Przez naszą Ojczyznę przebiegają południki od 15-stego do 24-ego.
Jak określamy współrzędne geograficzne?
Współrzędne geograficzne określa się podając wartości południka i równoleżnika w miejscu, gdzie się przecinają. Znajdźmy miasto Tarnów na mapie. Leży on na przecięciu południka 21° (to jest jego długość geograficzna) z równoleżnikiem 50° (jest to jego szerokość geograficzna).
Ale to jeszcze nie koniec!
Długość geograficzna może być wschodnia (E) lub zachodnia (W), a szerokość geograficzna może być północna (N) lub południowa (S). Wszystkie miejsca w Polsce mają długość geograficzną wschodnią, bo leżą na półkuli wschodniej. A ich szerokość geograficzna jest północna, bo leżą na półkuli północnej.
Gdzie są granice między półkulami Ziemi?
Granice między półkulą północną i południową wyznacza równik. A granice między półkulami: zachodnią i wschodnią wyznacza południk 0° (południk Greenwich, czyt. Grynicz, nazwa pochodzi od dzielnicy Londynu, przez którą on przebiega). Najlepiej znaleźć je sobie na globusie. Można też narysować je na pomarańczy mazakiem, co ułatwia zrozumienie tematu:)
A zatem współrzędne geograficzne Tarnowa są takie:
21 stopni długości geograficznej wschodniej (21°E) i 50 stopni szerokości geograficznej północnej (50°N).
Zapis ten jest jednak bardzo niedokładny! Bystry obserwator zauważy, że przecież Tarnów jest większy niż punkt przecięcia się południka z równoleżnikiem. A co z miastami, które leżą między narysowanymi na mapie liniami? A co z bardzo małymi miejscowościami, których nie zaznaczono na tej mapie? Czyżby nie można było określić ich współrzędnych geograficznych?
Można!!!
Tak naprawdę miedzy jednym południkiem a drugim można by było narysować nieskończoną ilość innych południków, które przechodziłyby przez wszystkie zaznaczone i niezaznaczone na mapie punkty (podobnie byłoby z równoleżnikami). Ale gdyby to zrobić spod narysowanych linii nie byłoby widać wcale mapy! A zatem narysowano tylko niektóre południki i równoleżniki. Na mapie hipsometrycznej Polski leżą one w odległości 1 stopnia (1°). Jeden stopień składa sie z 60 minut (podobnie jak w zegarze), zaś minuta składa się z 60 sekund (60` - też jak w zegarku). Zatem odcinek między jednym a drugim południkiem moglibyśmy podzielić na 60 mniejszych części i w ten sposób określać z większą dokładnością położenie punktów na mapie.
Teraz przykład: Znajdźmy na mapie miasto Łódź. Leży ono mniej więcej w połowie odległości między południkami 19° i 20°. A zatem jej wschodnia długość geograficzna wynosi 19 stopni i 30 minut (30 to połowa 60). Oczywiście w dalszym ciągu są to dane przybliżone. Łódź jest rozległym miastem, a zatem będą w niej punkty o współrzędnych 19° i 25` długości geograficznej wschodniej (19°25`E) oraz punkty o współrzędnych 19° i 33` długości geograficznej wschodniej (19°33`E)
Podobnie rzecz ma sie z równoleżnikami. Między jednym a drugim mieści się 60 minut, a w każdej z minut mieści się 60 sekund. Gdybyśmy mieli dokładniejszą mapę moglibyśmy określać położenie punktów z dokładnością co do minuty i sekundy. Ale nawet podanie danych w stopniach umożliwia łatwiejsze odnalezienie miast na mapie, prawda?
Zadania dla uczniów:
1. Nie wiesz gdzie leży Szczytno? Jego współrzędne są takie: 21° E i 53°35`N
Znalazłeś?/aś? Jeśli tak - poćwicz swoją nową umiejętność znajdując na mapie Polski następujące miejscowości (podaj ich nazwy):
1. 16°E 52°55`N
2. 54°N 16°E
3. 53°50`N 22°59`E
4. 52°55`N 14°35`E
5. 50°59`N 18°15`E
6. 50° 57`N 16°25`E
Jeśli sobie poradziłeś - czas przenieść się na mapę świata!
2. Poniżej wkleiłam zdjęcia pocztówek z różnych stron świata. Dopasuj do nich wartości równoleżników, które przechodzą przez miejsca pokazane na tych pocztówkach.
1. 49°50`N 24°1'E
2. 54°42`N 20°30'E
3. 59°39`N 10°37'E
4. 45°48'N 15°58'E
5. 45°31'N 123°41'W
6. 64°N 152°W
7. 35° 36'N 139°34'E
Uwaga! Nie podałam współrzędnych dwu miejsc z pocztówek. Jest to Twoje zadanie:)
 |
| A |
 |
| B |
 |
| C |
 |
| D |
 |
| E |
 |
| F |
 |
| G |
 |
| H |
 |
| I |
