Po co rośliny wytwarzają nasiona?
Nasiona służą do rozmnażania. Jeden dąb może w ciągu życia wytworzyć miliony żołędzi, a z każdego z nich może wyrosnąć młode drzewko - "dziecko" dorosłego dębu.
W postaci nasion rośliny mogą też przetrwać niesprzyjające warunki, np. zimę. Rośliny jednoroczne zamierają na zimę, a nasiona, które zostawią po sobie, wiosną rozwiną się w nowe organizmy. Nasiona są odporne na mróz, zgniecenie czy suszę m.in. dzięki twardej i grubej łupinie nasiennej, która skutecznie chroni zarodek przed uszkodzeniem.
Dzięki nasionom rośliny mogą też rozprzestrzeniać się na duże odległości i zasiedlać nowe środowiska. nasiona są przenoszone przez wiatr, wodę i zwierzęta.
Te przenoszone przez wiatr mają różnego rodzaju parasole czy śmigiełka, np. nasiona mniszka lekarskiego czy klonu. Dzięki tym elementom łatwiej są unoszone przez wiatr.
Te, które są przenoszone przez zwierzęta mają np. haczyki, jak nasiona łopianu (to on właśnie przyczepiają się, "jak rzep do psiego ogona") albo są otoczone smacznym owocem - zwierzę zjada owoc, a pestkę wydala z odchodami czasem bardzo daleko od miejsca zebrania owocu.
Nasionka przenoszone przez wodę mają komory wypełnione powietrzem, które pozwalają im unosić się na powierzchni.
Są też rośliny, które wystrzeliwują swoje nasiona na pewną odległość, np. niecierpek wyrzuca je na 1-2 m.
Co jest potrzebne nasionom do wykiełkowania?
Nasiona najczęściej potrzebują wilgoci, dostępu powietrza i odpowiedniej temperatury - gdy jest za zimno - nie wykiełkują mimo dostępu wilgoci. Nasiona niektórych roślin mają bardzo twardą łupinę - tak twardą, że musi ona przejść przez przewód pokarmowy zwierzęcia i zostać nadtrawiona przez soki żołądkowe, aby roślinka mogła wykiełkować. Wiele nasion potrzebuje przed wykiełkowaniem kilkutygodniowego okresu spoczynku. nasiona niektórych gatunków roślin potrzebują do wykiełkowania światła, inne - obniżenia temperatury, nawet poniżej zera.
Budowa nasienia fasoli*
Z wierzchu widzimy tylko łupinę nasienną. Aby zobaczyć co jest w środku najlepiej nasionko zamoczyć w wodzie. Po kilku godzinach łupina stanie się miękka i posługując się nożem można będzie ją zdjąć.
Zawartość nasienia stanowią dwa białe liścienie (można je rozdzielić). Zawierają one zapas substancji potrzebnych rozwijającej się roślince - są bogate w białko, tłuszcze i sole mineralne. Z tego powodu nasiona roślin są tak pożywnym i zdrowym daniem dla zwierząt i ludzi. Z zapasu zgromadzonego w liścieniach roślina korzysta zanim podejmie proces fotosyntezy i zacznie sama produkować pożywienie dla siebie.
W nasieniu zobaczymy też malutki zarodek - to on rozwinie się w nową roślinkę.
* Oczywiście jest wiele nasion zbudowanych inaczej!
Zadania dla uczniów:
1. Załóż hodowlę fasoli, obserwuj ją i opisz według instrukcji: "Jak założyć hodowlę fasoli".
2. Zbierz i zaprezentuj na lekcji kolekcję co najmniej 10 różnych nasion. Mogą być przyklejone do sztywnego kartonu, posegregowane w małych pudełeczkach lub woreczkach, wsypane warstwami do wysokiego, szklanego pojemnika. Przy nasionach powinny być podane nazwy roślin, warto wzbogacić ekspozycję o zdjęcia lub rysunki tych roślin, a także krótkie ciekawostki czy informacje ich dotyczące. Można wykonać kolekcję nasion tego samego gatunku, ale różnych odmian - dobrym przykładem może być właśnie fasola - nasiona różnych odmian mają rozmaite kolory, kształty, rozmiary...
3. Do jakich celów i dlaczego ludzie wykorzystują nasiona kasztanowca, leszczyny, lnu, gryki, słonecznika i kakao? Napisz w zeszycie krótki tekst na ten temat (max. 3 strony).
